PROMOCJA ZDROWIA

Stale postępująca cywilizacja, przemiany społeczne i odkrycia w medycynie w ciągu ostatniego wieku doprowadziły do poprawy warunków naszego bytu i dłuższego życia. Warto jednak przeżyć je w jak najlepszym zdrowiu a temu służą zdrowotne programy profilaktyczne umożliwiające wczesne zdiagnozowanie powszechnie występujące choroby.

Wykrycie choroby w momencie jej powstawania umożliwia wdrożenie dobrych zmian w stylu życia i leczenia oraz daje szansę na uniknięcie ciężkich następstw w przyszłości.

Prowadzone są obecnie różne programy profilaktyczne, z których trzy realizowane są w podstawowej opieki zdrowotnej:

• Program profilaktyki chorób układu krążenia,
• Program profilaktyki raka szyjki macicy,
• Program profilaktyki chorób odtytoniowych (w tym POCHP) – etap podstawowy.

Do programów tych mogą zgłaszać się osoby z określonych grup wiekowych, które spełniają dodatkowe kryteria kwalifikacji.

Choroby układu krążenia plasują się na pierwszym miejscu jako przyczyna zgonów. Główną przyczyną chorób układu krążenia jest miażdżyca naczyń tętniczych, która rozwija się skrycie przez wiele lat i w najmniej oczekiwanym momencie może objawić się jako: choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu czy nagły zgon. Na rozwój miażdżycy wpływ ma wiele czynników:

• wiek,
• płeć męska,
• obciążenia genetyczne,
• nadciśnienie tętnicze krwi,
• zaburzenia lipidowe,
• palenie tytoniu,
• mała aktywność ruchowa,
• otyłość,
• cukrzyca,
• nadużywanie alkoholu,
• zaburzenia w układzie krzepnięcia,
• nadmierny stres,
• nieracjonalne odżywianie.

Program profilaktyki chorób układu krążenia przeznaczony jest dla osób, które w danym roku kalendarzowym są w wieku 35, 40, 45, 50 lub 55 lat i które nie były poddawane badaniom objętym Programem w ciągu ostatnich 5 lat.
Z programu nie mogą skorzystać osoby z już rozpoznaną chorobą układu krążenia. Poddać się badaniu w ramach programu profilaktyki chorób układu krążenia mogą pacjenci tylko w ośrodku do którego złożona została deklaracja do lekarza POZ.
W ramach programu oznaczany jest poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, cholesterolu HDL, trójglicerydów, cukier na czczo, wskaźnik masy ciała (tzw. BMI),  wykonywane jest EKG oraz przeprowadzany jest wywiad i badanie fizykalne. Dane te służą następnie lekarzowi do określenia stopnia zagrożenia chorobami układu krążenia, od czego uzależnione jest dalsze postępowanie profilaktyczne. Świadczenia w ramach Programu udzielane są bez skierowania.

Rak szyjki macicy jest drugim, co do częstości występowania nowotworem u kobiet w Polsce Rocznie choroba ta dotyka ok. 4 tys. kobiet. Blisko 2 tys. Polek umiera z tego powodu.

Celem programu jest zmniejszenie umieralności kobiet na raka szyjki macicy. W wyniku przeprowadzenia badania cytologicznego można wykryć zmiany przedrakowe i raka we wczesnym okresie. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów, każdego roku w Polsce notuje się 13 przypadków raka szyjki macicy na 100 tys. kobiet. Rozwój raka inwazyjnego poprzedza stosunkowo długi okres zamian przedrakowych. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie zmian przedrakowych, które pozwali na szybkie podjęcie odpowiedniego leczenia, które nie pozwoli na dalszy rozwój choroby i umożliwi całkowite wyleczenie.

Program skierowany jest do kobiet w wieku od 25 do 59 lat, (przy określaniu wieku pod uwagę brany jest rok urodzenia) ubezpieczonych, które nie uczestniczyły w programie profilaktyki raka szyjki macicy w ciągu ostatnich 36 miesięcy, lub otrzymały pisemne wskazanie do następnego badania za 12 miesięcy.

Czynnikami ryzyka warunkującymi powstawanie choroby są min.:

• zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV),
• wiek – zachorowalność zwiększa się wraz z wiekiem- szczyt zachorowań przypada pomiędzy 45 a 55 r.ż.,
• wczesne rozpoczęcie życia seksualnego,
• duża liczba partnerów seksualnych,
• duża liczba odbytych porodów,
• niski status społeczny i ekonomiczny,
• palenie papierosów,
• stwierdzona wcześniej zmiana patologiczna w badaniu cytologicznym.

Porada na etapie podstawowym obejmuje: przeprowadzenie wywiadu, wypełnienie ankiety, pobranie materiału do badania cytologicznego, edukację w zakresie profilaktyki nowotworu szyjki macicy, wysłanie pobranego materiału wraz z wypełnioną ankietą do pracowni diagnostycznej, wręczenie przez lekarza pacjentce wyniku badania i decyzja co do dalszego postępowania, zalecenie ponownego zgłoszenia się na badanie po trzech latach w ramach programu. Jeżeli wynik badania jest prawidłowy, to na następne badanie cytologiczne w ramach programu należy zgłosić po 3 latach, chyba że na otrzymanym wyniku badania jest informacja o zgłoszeniu się na badanie za 12 miesięcy.

Jeżeli wynik badania cytologicznego wzbudzi jakiekolwiek wątpliwości lekarza, pacjentka zostanie skierowana na dalsze badania na etapie pogłębionym programu, który obejmuje: badanie kolposkopowe i ewentualne badanie histopatologiczne wycinków. Kobiety, u których rozpoznano raka szyjki macicy zostaną skierowane (poza programem) na dalszą diagnostykę lub leczenie.

Program ten koncentruje się na wczesnym wykrywaniu POCHP czyli przewlekłej obturacyjnej choroby płuc i innych chorób odtytoniowych (tj. chorób układu krążenia i chorób nowotworowych) oraz na poprawie świadomości ludzi w zakresie szkodliwości palenia oraz metod zapobiegania i leczenia uzależnienia od tytoniu.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) jest jedną z najczęściej występujących chorób na świecie, prowadzących do inwalidztwa. Szacuje się, że w Polsce POChP występuje u ok. 15% dorosłych Polaków. Udowodniono, że głównym czynnikiem ryzyka rozwoju POChP jest palenie papierosów i palacze papierosów są grupą wybitnie zagrożoną wystąpieniem POChP. Pierwsze objawy to: kaszel oraz odkrztuszanie plwociny. Kolejnym objawem jest duszność, która jest następstwem nieodwracalnego zmniejszenia powierzchni oddechowej płuc. Jednocześnie zaprzestając palenia papierosów można uniknąć choroby lub spowolnić jej rozwój.

Do Programu na etapie podstawowym kwalifikują się osoby które ukończyły 18 lat palące papierosy –  a szczególnie kobiety i mężczyźni pomiędzy 40 a 65 rokiem życia, którzy nie mieli wykonanych badań spirometrycznych w ramach programu profilaktyki POChP w ciągu ostatnich 36 miesięcy i u których nie zdiagnozowano wcześniej, w sposób potwierdzony badaniem spirometrycznym, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (lub przewlekłego zapalenia oskrzeli lub rozedmy). Świadczenia w ramach Programu udzielane są pacjentom przez przeszkolonych lekarzy POZ, bez względu na miejsce przynależności do placówki POZ.

W ramach Programu lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem, ocenia stopień uzależnienia od nikotyny oraz bada fizykalnie. Jeśli stwierdza wskazanie do wykonania badania spirometrycznego, kieruje na spirometrię, a następnie może skierować pacjenta do etapu specjalistycznego Programu, już poza poradnią w POZ.

Do programu można zgłaszać się bez skierowania.

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię – prątek gruźlicy. Źródłem zakażenia jest najczęściej chory na gruźlicę – prątkujący. Osoba chora na gruźlicę podczas kaszlu, kichania, odkrztuszania / odpluwania / głośnego śmiechu, mówienia, wydala prątki wraz z kropelkami śluzu. Zakażenie drogą powietrzną, zwane także zakażeniem inhalacyjnym (kropelkowym) jest najczęstszym sposobem zakażenia.

Gruźlica klasyfikowana jest jako choroba społeczna, a więc związana z warunkami bytowania: życia (mieszkanie, odżywienie), pracy i wypoczynku. Przyczyną rozwoju choroby u zakażonego, jest osłabienie sił obronnych organizmu. Najczęstszymi czynnikami zewnętrznymi osłabiającymi organizm ludzki są: niedożywienie oraz złe warunki mieszkaniowe.

Do czynników wewnętrznych sprzyjających zachorowaniu na gruźlicę należą:

• zakażenie HIV,
• cukrzyca,
• choroby nowotworowe,
• choroby krwi,
• schyłkowa niewydolność nerek,
• leczenie immunosupresyjne, np. w stanach po transplantacji,
• pylica płuc,
• leczenie sterydami przez okres dłuższy niż 3 tygodnie w dawce powyżej 15 mg/dobę,
• szybka utrata masy ciała.

Kryteria kwalifikacji do udzielania świadczeń gwarantowanych w ramach profilaktyki gruźlicy:

1. Osoby dorosłe, które dokonały wyboru pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej, nieposiadające w dotychczasowym wywiadzie rozpoznanej gruźlicy, w tym:

• osoby, które miały bezpośredni kontakt z osobami z już rozpoznaną gruźlicą,

lub

• osoby, u których stwierdza się przynajmniej jedną z następujących okoliczności:

• długotrwałe bezrobocie,
• niepełnosprawność,
• długotrwałą chorobę,
• uzależnienie od substancji psychoaktywnych,
• bezdomność.

2. Pisemne oświadczenie świadczeniobiorcy, z którego wynika, że w okresie ostatnich 24 miesięcy nie podlegał on badaniu ankietowemu pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej w ramach profilaktyki gruźlicy (także u innych świadczeniodawców).

Wymagane procedury medyczne:

• Przeprowadzenie wywiadu w kierunku gruźlicy wraz z wypełnieniem ankiety.
• Przeprowadzenie edukacji zdrowotnej świadczeniobiorcy.
• W przypadku pacjentów z grupy największego ryzyka zachorowania – przekazanie przez pielęgniarkę podstawowej opieki zdrowotnej pisemnej informacji lekarzowi podstawowej opieki zdrowotnej, wybranemu przez świadczeniobiorcę, o wynikach przeprowadzonej ankiety oraz wskazanie świadczeniobiorcy trybu dalszego postępowania, w tym poinformowanie świadczeniobiorcy o konieczności zgłoszenia się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej celem dalszej oceny stanu zdrowia.

Warto zwrócić uwagę, że wzrastająca (w niektórych województwach) liczba zachorowań na gruźlicę, wymaga działań w zakresie ograniczenia rozprzestrzeniania się tej choroby. Wczesne wykrycie choroby i natychmiastowe, prawidłowo poprowadzone leczenie chorego sprawia, że już po miesiącu pacjent przestaje być zaraźliwy dla otoczenia.

Świadczenia w ramach programu udzielane są bez skierowania.